luns, 17 de agosto de 2015

A paisaxe humana

Pechado nun libro VII

Un dos grandes carballos da nosa cultura. Parte senlleira dunha paisaxe humana e humanizada de cuxas pólas aínda hoxe abrollan os rebentos que non deixan de facer de Galicia unha terra de seu, un fogar dende o que artellar un discurso de saudade e afouteza ante a liberdade universal. Un deses gromos é este libro imprescindible xa para quen queira afundirse na identidade de Ramón Otero Pedrayo, remexer nas súas raíces pero sobre todo percorrer esas pólas feitas troncos nas que, ao longo do século XX, non foron poucos os que se colgaron delas non só para facer o seu propio discurso, senón para nutrirse dunha xigantesca figura que chegou a moitos dos terreos precisos para que unha terra desenvolvese o seu potencial social, cultural e humano. Unhas raíces chantadas firmemente nesa Casa Grande de Trasalba fortaleza de galeguidade que a carón da Casa Museo de Rosalía de Castro compoñen os pés graníticos de dous séculos de galeguidade, a do XIX do Rexurdimento e a do XX desa xeración Nós que encarnou a necesidade dun pobo desperto e renovado dende o zume nutricio da cultura dun país, sen medos ao exterior e sobre todo, xuntando ombreiro con ombreiro con calquera outra realidade nacional.
Atinou a Editorial Galaxia, da que el mesmo foi fundador en 1950, con este volumen, sobre todo polo plantexamento do mesmo ao facer de ‘Ramón Otero Pedrayo. Unha fotobiografía (1888-1976)’ unha leira ben arada, chea de regos que amosan por onde levou, co seu forte carácter e as ideas ben clariñas, sen sucumbir en ningún momento a cousas que lle podían favorecer en tempos complexos, pero que significarían torcer eses regos, e aquí todo está ben dereitiño. E se había que refuxiarse en Trasalba a esperar que todo mudase, agochábase un nese templo no que aínda hoxe, grazas ao labor da Fundación que leva o seu nome, mantense vivo ese espírito seu.
A obra, posta en marcha dende a Fundación Otero Pedrayo, a Deputación de Ourense e a Xunta de Galicia, coordinada dende a editorial e construída e redactada por Patricia Arias e Alfonso Monxardín, permite artellar ese itinerario vital no que se recolle moito do que foi a Galicia cultural do século XX, dende as Irmandades da Fala, o Seminario de Estudos Galegos, a Xeración Nós, o estímulo da República, as esperanzas do Estatuto de Autonomía, a miseria da Guerra, o exilio interior, a conexión coa emigración de Bos Aires, Castelao, o alento do galeguismo baixo a noite de pedra, a docencia e as penurias económicas. En definitiva, toda unha paisaxe envolta nun corpachón e unha mente chea de cousas por facer, aínda que os anos se fosen xuntando un enriba dos outros. E todo ese devir o libro amósao dun xeito distendido sen  caer no aburrimento ou en profundidades recelosas para o lector que ademais non deixa de gozar coa cantidade de material que acompaña aos textos, documentación abondosa e unha chea de fotografías nas que non só recoñecemos ao protagonista do libro, senón tamén a todo un país que tivo en diferentes actores aos protagonistas dun escenario que non sempre era o mellor para contar nun libro. Pero foron eles, precisamemente eles, con seus fíos tecidos entre as vilas galegas nas que aínda mandaba máis a pedra co cemento, ou cruzando o Atlántico, os que compuxeron e lle deron forma a un país necesitado de latexar  a un ritmo diferente ao que se lle quería impoñer.
O libro está cheo de momentos que reflicten a importancia do personaxe, xa non só pola súa extensísima obra que recollía auga de manciais como os da novela, o relato breve, o ensaio, a investigación histórica, a xeografía, o xornalismo literario, as guías de viaxes, a crítica de arte, as cartas ou a poesía... senón polo que arrastraba a súa figura ao entrar en contacto con xentes e institucións. Once anos estivo privado de impartir clases en Ourense, expedientado trala Guerra Civil, nunca solicitou o seu reingreso no corpo de profesores, «nunca pedira que lle quitasen o traballo, así que no pensaba pedir que llo devolvesen». O seu amigo Filgueira Valverde que foi na súa axuda en varias ocasións, nunha delas ofertoulle a Cátedra vacante de Historia que había en Pontevedra, só pedíndolle que escribise unha carta privada solicitando o posto, sen ser necesaria unha solicitude oficial. Otero Pedrayo respostou: «Pois ista man miña tén gota, reúma e perlesía para lle escribir ao Ministro (...)». Emocionante tamén o seu rencontro co seu ‘irmán Daniel’ en Bos Aires, en 1947, aquel Castelao do que se despediu sabendo que xa o non o voltaría a ver máis, aquel Castelao que «non se atreve a ver saír barcos para Galicia e que non perdeu o humor, pero que cree co enterrarán en Bos Aires». Os fitos arredor da lingua que ese si que era o zume que o percorría por dentro. Fixo o primeiro discurso público en lingua galega despois da Guerra, en 1949, co gallo do centenario do nacemento de Valentín Lamas Carvajal. Na súa xubilación, en 1958, da Universidade, levou o galego á súa conferencia de despedida e tamén á Catedral de Santiago de Compostela que, nos actos de celebración do seu 80 cumpleanos, en 1968, viu como alí se oficiaba a primeira misa en galego. e que no seu leito de morte, na visita dun ministro de Educación díxolle aquilo de: «Salve el griego, señor ministro, salve el griego».


Publicado en Diario de Pontevedra 15/08/2015

Ningún comentario:

Publicar un comentario